รู้ทันเชื้อสิว… ศัตรูตัวร้ายที่ซ่อนอยู่บนผิว

โดยทั่วไปเราจะแบ่งสิว เป็น 2 ประเภทใหญ่ ๆ คือ สิวอักเสบและสิวที่ไม่อักเสบ และมีการแบ่งย่อยออกไปอีกตามลักษณะและอาการของสิว หากพูดถึงสิวอักเสบ ทุกคนคงทราบกันดีว่ามีสาเหตุเกิดจากเชื้อแบคทีเรีย เรามักจะได้ยินชื่อแบคทีเรีย P. acnes ที่เป็นสาเหตุหลักของการเกิดสิว แต่เชื้อตัวนี้มาทำให้หน้าเราเป็นสิวได้อย่างไร Pharmaread จะพามารู้จักเชื้อสิวตัวนี้กันอย่างละเอียด และจะมีแค่เชื้อตัวนี้ใช่มั้ยที่เป็นสาเหตุของการเกิดสิว วันนี้เราจะหาคำตอบกันค่ะ เพราะสาเหตุของการเกิดสิว นำไปสู่การรักษาสิวที่แตกต่างกัน

เชื้อสิวคืออะไรกันแน่

เชื้อสิวที่รู้จักกันดี เป็นแบคทีเรียชนิดหนึ่งที่มีชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า Cutibacterium acnes ชื่อย่อ C. acnes (เดิมเรียกว่า Propionibacterium acnes หรือ P. acnes) เป็นแบคทีเรียแกรมบวกที่ไม่ต้องการออกซิเจน ซึ่งอาศัยอยู่บนผิวหนังของมนุษย์ เป็นส่วนหนึ่งของจุลินทรีย์ปกติบนผิวหนังของมนุษย์ทุกคน พบได้ทั่วไปบนผิวหนัง โดยเฉพาะในบริเวณที่มีต่อมไขมันมาก เช่น ใบหน้า หน้าอก และหลัง แบคทีเรียชนิดนี้เริ่มเข้ามาอาศัยอยู่บนผิวหนังของเด็กเล็ก ๆ ประมาณ 1-3 ปีก่อนวัยเจริญพันธุ์ และจะเพิ่มจํานวนขึ้นอย่างรวดเร็วในช่วงวัยรุ่น ซึ่งเป็นเหตุผลที่วัยรุ่นและคนหนุ่มสาวจํานวนมากมักมีปัญหาสิว

เชื้อแบคทีเรีย C. acnes ส่งผลให้เกิดสิวได้ โดยมักทำให้เกิดการอักเสบของผิวหนังเมื่อรูขุมขนอุดตัน หรือมีการสะสมของไขมันที่หลั่งออกมาจากต่อมไขมันมากเกินไป หากไขมันที่อุดตันและสะสมอยู่ภายในรูขุมขนไม่ได้รับการดูแลรักษาอย่างเหมาะสม ก็จะกลายเป็นแหล่งอาหารชั้นดีให้กับแบคทีเรีย C. acnes จะเข้ามาอาศัยอยู่ในต่อมไขมันที่มีการอุดตัน เพื่อย่อยสลายไขมันส่วนเกินนี้ไปเป็นอาหาร และเพิ่มจำนวนมากขึ้นเกิดเป็นกระบวนการนี้ก่อให้เกิดสารที่ทำให้เกิดการอักเสบมากขึ้น และทำให้เกิดสิวชนิดตุ่มนูนแดงและสิวหัวหนองขึ้นได้

เชื้อ C. acnes ก่อสิวอักเสบ

เชื้อแบคทีเรีย C. acnes มีบทบาทสำคัญในการควบคุมกระบวนการที่นำไปสู่การเกิดสิวอักเสบ ผ่านกลไกต่าง ๆ C. acnes มีความเกี่ยวข้องกับการสร้างไบโอฟิล์ม (biofilm) ของเชื้อแบทีเรีย ทำให้เชื้อเกาะกลุ่มกัน เพิ่มความทนทานต่อยาฆ่าเชื้อ มีความเกี่ยวข้องต่อการควบคุมเซลล์ผิว (Epidermal Keratinocytes) ควบคุมการอักเสบและการสร้างไขมันที่ผิดปกติของเซลล์ไขมัน (Sebocytes) และควบคุมการตอบสนองของระบบภูมิคุ้มกัน ทำให้มีสารอักเสบ เช่น เซลล์เม็ดเลือดขาว มาบริเวณที่เป็นสิว ซึ่งส่งผลให้เกิดการอักเสบและทำให้เกิดสิวอักเสบ ตุ่มหนอง

แหล่งที่มา: Huang, C. et al. The updates and implications of cutaneous microbiota in acne. Cell Biosci 13, 113 (2023).

ยังมีเชื้อตัวอื่นที่ทำให้เกิดสิวอีกหรือไม่?

แบคทีเรีย C. acnes เป็นแบคทีเรียที่มักก่อให้เกิดสิว แต่ยังพบเชื้อแบคทีเรียกลุ่มอื่น ๆ บนผิวหนังที่มีบทบาทในการเกิดสิวได้ เช่นกลุ่ม Staphylococcus epidermidis, Staphylococcus aureus หรือ Pseudomonas aeruginosa เป็นต้น มักพบร่วมกับ C. acnes ในการก่อให้เกิดสิว โดยเฉพาะเมื่อมีการอุดตันของรูขุมขน และมีไขมันส่วนเกินสะสม ก่อให้เกิดการเสียสมดุลของเชื้อบนผิวหนัง เช่น หากปริมาณของ S. epidermidis ลดลงหรือเกิดความไม่สมดุล อาจทำให้ C. acnes เจริญเติบโตได้ดีขึ้นและกระตุ้นการเกิดสิว หรือเชื้อบางชนิด แม้ไม่ใช่สาเหตุหลักของสิว แต่อาจทำให้เกิดการติดเชื้อแทรกซ้อนในบริเวณที่เป็นสิว

จากภาพ ผิวที่เป็นสิว เราจะเห็นว่ายังพบเชื้อไวรัส และเชื้อราบนผิวที่เป็นสิวอีกด้วย ซึ่งนอกจากเชื้อแบคทีเรีย C. acnes ที่ทำให้เกิดสิวแล้ว ยังมีสาเหตุมาจากเชื้ออื่นได้อีกด้วย ซึ่งคือ เชื้อรา นั่นเอง เชื้อราเองก็เป็นสาเหตุหนึ่งของการเกิดสิวได้เช่นกัน

สิวจากเชื้อราแตกต่างจากสิวแบคทีเรียอย่างไร?

สิวจากเชื้อรา หรือที่เรียกว่า “สิวยีสต์” เป็นปัญหาผิวหนังที่เกิดจากการติดเชื้อของเชื้อราประเภทยีสต์ โดยเฉพาะ Malassezia furfur ซึ่งเป็นเชื้อราที่พบได้ตามปกติบนผิวหนังของมนุษย์ แต่เมื่อมีการเจริญเติบโตมากเกินไปอาจนำไปสู่การเกิดสิวได้ โดยเฉพาะบริเวณที่มีความมันสูง หรือเชื้อรา Candida albicans แม้ไม่ใช่สาเหตุหลักของสิว แต่อาจทำให้เกิดผื่นที่มีลักษณะคล้ายสิว สิวจากเชื้อ Demodex หรือที่เรียกว่า demodicosis เป็นปัญหาผิวหนังที่เกิดจากการติดเชื้อของไร Demodex folliculorum ซึ่งเป็นไรขนาดเล็กที่อาศัยอยู่ในรูขุมขน แม้ไม่ใช่เชื้อโรค แต่การมีจำนวนมากเกินไปอาจกระตุ้นให้เกิดการอักเสบและสิว

สิวยีสต์มักมีลักษณะเป็นตุ่มแดงเล็ก ๆ หรือตุ่มหนอง คล้ายสิวธรรมดา แต่มักมีอาการคันหรือระคายเคืองร่วมด้วย มักเกิดในบริเวณที่มีความมันมาก เช่น ใบหน้า หลัง หน้าอก และบริเวณที่มีการสวมใส่เสื้อผ้าที่อับชื้น วิธีการรักษาสิวจากเชื้อรา เป็นการใช้ยาต้านเชื้อรา ทั้งชนิดทาและรับประทาน เช่น ครีมที่มีส่วนผสมของ คีโตโคนาโซล (ketoconazole) หรือโคลไทรมาโซล (Clotrimazole) หลีกเลี่ยงการใช้ยารักษาสิวทั่วไป เพราะอาจไม่ได้ผลและทำให้อาการแย่ลง

ปัจจัยที่ทำให้เชื้อสิวเจริญเติบโตดี และยิ่งก่อสิว

นอกจากเชื้อสิวที่เป็นสาเหตุหลักของการเกิดสิว ยังมีปัจจัยที่เกี่ยวข้องที่สามารถกระตุ้นเชื้อสิวได้ Pharmaread ขอสรุปเป็น 2 ปัจจัยใหญ่ ๆ

ปัจจัยภายใน

ต่อมไขมัน: ต่อมไขมันผลิตน้ำมันธรรมชาติ (sebum) ซึ่งเป็นอาหารของเชื้อสิว เมื่อต่อมไขมันผลิตน้ำมันมากเกินไป จะเอื้อต่อการเจริญเติบโตของเชื้อสิว
ระบบภูมิคุ้มกันของร่างกาย: ในบางกรณี ระบบภูมิคุ้มกันที่อ่อนแอหรือทำงานผิดปกติ อาจส่งผลให้เชื้อสิวเจริญเติบโตได้ง่ายขึ้น
การเปลี่ยนแปลงระดับฮอร์โมน: การมีความเครียด หรือในช่วงวัยรุ่นและการตั้งครรภ์ ฮอร์โมนแอนโดรเจน จะกระตุ้นให้ต่อมไขมันผลิตน้ำมันมากขึ้น
พันธุกรรม: ประวัติครอบครัวที่มีปัญหาสิวสามารถเพิ่มโอกาสเกิดสิวได้ เนื่องจากพันธุกรรมมีบทบาทในการกำหนดลักษณะผิวและการตอบสนองต่อฮอร์โมน

ปัจจัยภายนอก

ความสะอาด: มือที่ไม่สะอาด อุปกรณ์ต่าง ๆ เช่น โทรศัพท์มือถือ หรือ ผ้าปูที่นอนและปลอกหมอน อาจเป็นแหล่งสะสมของเชื้อสิว เหงื่อที่ไม่ได้ล้างออก อาจทำให้เกิดสภาพแวดล้อมที่เหมาะสมต่อการเจริญเติบโตของเชื้อสิว
เครื่องสำอาง: เครื่องสำอางที่หมดอายุหรือแปรงแต่งหน้าที่ไม่สะอาด อาจเป็นแหล่งสะสมของเชื้อสิว หรือการล้างเครื่องสำอางไม่สะอาด อาจทำให้เชื้อสิวเจริญเติบโตได้ง่าย
อาหารที่มีดัชนีน้ำตาลสูง (High Glycemic Index): เช่น แป้ง ข้าวขาว น้ำผลไม้ไม่มีกาก อาจกระตุ้นการผลิตน้ำมันบนผิวหนัง ซึ่งเอื้อต่อการเจริญเติบโตของเชื้อสิว
อากาศและสิ่งแวดล้อม: พื้นที่ที่มีความชื้นสูง อาจเอื้อต่อการเจริญเติบโตของเชื้อสิว
การใช้ยาบางชนิด: สเตียรอยด์ อาจส่งผลต่อสมดุลของแบคทีเรียบนผิวหนัง ทำให้เชื้อสิวเจริญเติบโตได้มากขึ้น

การป้องกันการเจริญเติบโตของเชื้อสิว และช่วยลดปัจจัยกระตุ้นเชื้อสิว

การทำความสะอาดผิวหน้าสม่ำเสมอ ควรล้างหน้าวันละ 2 ครั้ง เพื่อขจัดน้ำมันและสิ่งสกปรกที่อาจอุดตันรูขุมขน เลือกใช้สบู่หรือโฟมล้างหน้าที่ไม่มีน้ำมันและเหมาะสำหรับผิวที่เป็นสิว
การควบคุมการผลิตน้ำมัน ใช้ผลิตภัณฑ์ที่ช่วยลดการผลิตน้ำมัน เช่น โลชั่นหรือเจลที่มีส่วนผสมของกรดซาลิไซลิก (salicylic acid) หรือเบนโซอิลเพอร์ออกไซด์ (benzoyl peroxide)
การหลีกเลี่ยงปัจจัยกระตุ้น อาหารที่มีดัชนีน้ำตาลสูง ความเครียด สามารถกระตุ้นการผลิตฮอร์โมนที่ส่งผลต่อการเกิดสิว
การใช้ยา สำหรับเชื้อแบคทีเรีย ใช้ยาภายนอกที่มีส่วนผสมของ เช่น เบนโซอิลเพอร์ออกไซด์ หรือเรตินอยด์ (retinoids) เพื่อช่วยลดการเจริญเติบโตของ C. acnes หรือ ในกรณีที่สิวรุนแรง อาจต้องใช้ยาปฏิชีวนะที่แพทย์สั่ง และใช้ยาต้านเชื้อรา สำหรับสิวที่เกิดจากเชื้อรา

จะเห็นได้ว่าการเจริญเติบโตของเชื้อสิวมาจากปัจจัยที่เกี่ยวข้างมากมาย ปัจจัยภายในร่างกาย เช่น ระดับฮอร์โมน การตอบสนองของร่างกายต่อฮอร์โมน กรรมพันธุ์ และปัจจัยภายนอกร่างกาย เช่น อาหาร ความสะอาด ยา จะส่งผลกระตุ้นให้เกิดการอุดตันของต่อมไขมันในรูขุมขน ซึ่งเป็นสาเหตุหลักของการเกิดสิว นอกจากนี้เชื้อสิวยังมีทั้งจากเชื้อแบคทีเรีย C. acnes และเชื้อรา

Pharmaread ขอแนะนำเลยว่า เราควรรู้จักชนิดของเชื้อสิว และหาปัจจัยที่เกี่ยวข้องที่ถูกต้อง เพื่อที่จะสามารถแก้ไขปัญหาสิวได้ตรงจุด เพราะการลดโอกาสการเกิดสิวใหม่ ไม่กลับมาเป็นสิวอีก มีหลายอย่างที่ต้องคำนึง ไม่ใช่เพียงเวชสำอางลดสิว เช่น เจลแต้มสิว เวชสำอางของฟาร์มูล่า แต่ยังต้องปรับพฤติกรรมบางอย่างควบคู่ไปด้วยค่า

อ้างอิงจาก

Lomakin IB, Devarkar SC, Patel S, Grada A, Bunick CG. Sarecycline inhibits protein translation in Cutibacterium acnes 70S ribosome using a two-site mechanism. Nucleic Acids Res. 2023 Apr 11;51(6):2915-2930. doi: 10.1093/nar/gkad103.
Bhatia A, Maisonneuve JF, Persing DH. PROPIONIBACTERIUM ACNES AND CHRONIC DISEASES. In: Institute of Medicine (US) Forum on Microbial Threats; Knobler SL, O’Connor S, Lemon SM, et al., editors. The Infectious Etiology of Chronic Diseases: Defining the Relationship, Enhancing the Research, and Mitigating the Effects: Workshop Summary. Washington (DC): National Academies Press (US); 2004.
Huang, C., Zhuo, F., Han, B. et al. The updates and implications of cutaneous microbiota in acne. Cell Biosci 13, 113 (2023). https://doi.org/10.1186/s13578-023-01072-w
Paichitrojjana A, Paichitrojjana A. Case Series of Demodicosis in Acne Vulgaris Patients. Clin Cosmet Investig Dermatol. 2023 Nov 18;16:3363-3368. doi: 10.2147/CCID.S441581.
Burgess, L. Nodular acne: Definition and treatment options. (2018, May 15). Medical news today. https://www.medicalnewstoday.com/articles/321815#takeaway
White GM. Recent findings in the epidemiologic evidence, classification, and subtypes of acne vulgaris. J Am Acad Dermatol. 1998;39:S34-37.
Das S, Reynolds RV. Recent advances in acne pathogenesis: implications for therapy. Am J Clin Dermatol. 2014 Dec;15(6):479-88. doi: 10.1007/s40257-014-0099-z.